خدای تعالی فرمود:

بسمه الله الرحمن الرحیم 

"وَاللاّتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإنْ أَطَعْنَکمْ فَلاَ تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً"(نساء (4) آیه 34.) ؛

به نام خداوند بخشنده مهربان

 و زنانى را که از نافرمانى آنان بیم دارید [نخست] پندشان دهید و [بعد] در خوابگاه‏ها از ایشان دورى کنید و [اگر تاثیر نکرد] آنان را ترک کنید پس اگر شما را اطاعت کردند [دیگر] بر آنها هیچ راهى [براى سرزنش] مجویید که خدا والاى بزرگ است (34)

یه توضیح کوتاه در معنی این آیه که بعضی با لفظ کتک زدن ترجمه کردن :

 در بسیاری از ترجمه های قرآن، لغت ضربوهن در این آیه به صورت همسران خود را کتک بزنید ترجمه شده است. این لغت علاوه بر این به معنی ترک کردن و رفتن نیز می باشد.

 مثلا در چند جای قرآن ضربوا فی الارض به معنی به سفر رفتن یا بیرون شدن آمده است. بحثهای بسیاری در مورد ترجمه این آیه بین عرب زبانها و غیره مطرح شده است و هنوز ادامه دارد.

 در اینجا با توجه به این موضوع و همچنین با در نظر گرفتن آیه قبل و بعد از این آیه، ترجمه اصلی به صورت اصلاح شده آورده شده است. در آیه بعد آمده که اگر از جدایی بین خود بیم دارید بین خود داور تعیین کنید. این در صورتی که هدف کتک زدن زن باشد منطقی به نظر نمی رسد. بلکه با ترجمه خارج شدن و ترک کردن تطابق دارد.

ابتدا ببینیم اسلام در مورد برخورد با بدی ها چه دستوری داده :

وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ 
هرگز نیکى و بدى یکسان نیست؛ بدى را با نیکى دفع کن، ناگاه (خواهى دید) همان کس که میان تو و او دشمنى است، گویى دوستى گرم و صمیمى است!فصلت 34

ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ السَّیِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَصِفُونَ بدى را به بهترین راه و روش دفع کن (و پاسخ بدى را به نیکى ده)! ما به آنچه توصیف مى‏کنند آگاهتریم!مومنون 96

خب حالا باید ببینیم منظور از تنبیه ( زدن ) در این آیه اونم بعد از چند مرحله( ابتدا تذکر و بعدم بی محلی دادن ) چیست و چرا همچین دستوری در اسلام اومده :

 یه توضیح مختصر از باب مراحل ذکر شده در آیه :

برای روشتنر شدن مسئله به مطالب زیر دقت کنید تا معنی دقیق آیه مشخص شود و معلوم شود که این بی احترامی به زن نشده :
اولا مطلق نافرمانی منظور نیست بلکه نشوز هست و چیزی هم که در متن عربی اومده نشوز هست و ترجمه های فارسی برای نشوز از کنایه نافرمانی استفاده کردن
ثانیا این روشی که در آیه شریفه بیان شده چند مرحله دارد

قدم اول طبق سیره همه عقلا پند و اندرز( که اگر شوهر با مهربانی و ملاطفت با همسر خویش همانگونه که در روایات آمده صحبت کند خودبخود هر زن سالم و بدون عیبی باشد متمایل به این کار می شود)

در قدم دوم مانند سیره روانشناسان کم اعتنایی آن هم در حد حفیف یعنی در بستر حالت کم اعتنایی داشتن)..دقت داشته باشید مردی با همسرش کاملا مهربانانه صحبت کرده و به خوبی محبت نوازش خویش را ابراز داشته و طبق سرشت انسانی بعد از این مراحل هر زن سالمی باید خودبخود متمایل شود اما بازهم نشد .روشی بسیار معقول اینست که شوهر به زن پشت کند .همین !
هرچند هم زن ناسالمی باشد بعد از مرحله پند و اندرز و پشت کردن باید از کرده خویش روی گردان شود)

قدم سوم اگر بازهم موثر نشد تنبیه خفیف که حد آن در روایات بیان شده که بیشتر شبیه نوازش است تا ضرب !

ثانیا این حکم کاملا جنبه تجویزی دارد .یعنی لازم نیست حتما کسی چنین کاری کند .این کار تنها می تواند انجام شود اما روشهای دیگر بهتر هم وجود دارد که خود قرآن بصورت کلی بیان کرده.

 در تایید این نکته که این آیه ( آیه 34 سوره نساء) هرگز بی احترامی و ضرت و شتم قبیح را به زن تجویز نکرده روایاتی هست :

در تفسر قمی از قول امام جعفر صادق ع بیان شده که زدن زن با مسواک هست .(چوب مسواک در آن زمانی چیزی شبیه چند سیخ کبریت کنار هم است !!
و دیگر روایت اینکه رسول خدا تعجب می کنند از مردی که همسرش را بزند و با او دست به گردن شود!) 
 و همچنین جایی هست که امیرالمونین ع مردی که همسرش را می زد که آنحضرت بر او حد جاری ساختند.

و در جای دیگه آمده :

ابن جریر از عکرمه نقل کرده - ذیل آیه - که پیامبر(ص) فرمود: "اگر شما را در انجام کار نیک نافرمانی کردند بزنیدشان؛ ولی زدن غیر مبرّح" و همین روایت را به نقل از حجاج بن مزاحم نیز آورده، با این افزونی که غیر مبرّح را به غیر مؤثر تفسیر کرده، یعنی زدنی که تأثیری در تغییر رنگ پوست بدن حتی به اندازه سرخ شدن نداشته باشد.

عطا می‌گوید: به ابن عباس گفتم: زدن غیر مبرّح چگونه است؟ گفت: با چوب مسواک و مانند آن.

در فقه الرضا(ع) آمده است: "زدن با مسواک و مانند آن به ملایمت و آرامی"( بحارالانوار،ج 101، ص58. )

و همچنین : 

در جامع الاخبار صدوق از پیامبر(ص) نقل شده :

"در شگفتم از کسی که همسر خود را می‌زند، حال آن که خود به زدن شایسته‌تر است. زنان خود را با چوب نزنید که قصاص دارد، ولی با سخت‌گیری در خوراک و پوشاک آنان را بزنید تا در دنیا و آخرت آسوده باشید."

در حدیث دیگری فرمود: "سفارش مرا درباره زنان پاس بدارید تا از سختی حسابرسی‌ رهایی یابید، و هر که سفارش مرا پاس ندارد، چه سخت است وضع او در پیشگاه خداوند" ( بحار الانوار ، ج 100، ص249 به نقل از جامع الاخبار، ص 157-158.)

این حدیث صراحت دارد که منظور از زدن در آیه تأدیب است،‌ولی نه با چوب دستی و تازیانه - چنان که با چهارپایان رفتار می‌شود- بلکه با ایجاد محدودیت در خوراک و پوشاک و مانند اینها، و این با روش تعدیل در زندگی سازگارتر است.

دوّم: از زدن زنان چنان به سختی نهی و منع شده است که تخلف کننده را از دایره نیکان امت بیرون شمرده، جزو شرار الناس می‌شمارد. چنان که در حدیث آمده که: زنانِ بسیاری از همسران اصحاب پیامبر(ص) گرد خانه‌ پیامبر به شکایت از همسرانشان (که زدن آنان را مجاز می‌دانستند)آمدند، پیامبر فرمود: اینان نیکان شما نیستند. (  الدرالمنثور، ج 2، ص523.)

همچنین پیامبر(ص) کسی را که حقوق همسر خود را ضایع کند و جانب او را رعایت نکند نفرین کرده، فرمود: "ملعون ملعون من ضیّع من یعول".( من لا یحضره الفقیه، ج3، ص 103.)

در حدیث دیگری فرمود: "همین گناه بس که مردی عیال خود را تباه سازد".( دعائم الاسلام، قاضی نعمان مصری، ج2، ص193.)

چه حقی زنان بر مردان دارند؟ پیامبر(ص) فرمود: "برادرم جبرئیل مرا خبر داد، و پیوسته سفارش می‌کرد درباره زنان، تا آنجا که گمان بردم مرد حق ندارد به همسرش أفّ بگوید، و گفت: ای محمد، بپرهیزید خدا درباره زنان. ‌ایشان اسیر دست شما هستند. آنها را براساس پیمان و امانت خدا گرفته‌اید. تا آنجا که گفت: پس بر آنان دلسوزی کنید و دل ایشان را آرام بدارید تا با شما باشند، و اکراه و اجبارشان نکنید و بر سر خشمشان میاورید"( مستدرک الوسائل ،‌ج14، ص252.)

نیز فرمود: "بهترین شما کسی است که برای خانواده‌اش بهترین باشد و من بهترین هستم از میان شما برای خانواده‌ام" (  من لا یحضره الفقیه، ج3، ص 362.)

شیخ صدوق در دو کتاب خود "علل الشرایع" و "امالی" از امیرمؤمنان(ع) نقل کرده که فرمود: "در هر حال با ایشان مدارا کنید و با آنان نیکو سخن بگویید، باشد که ایشان نیکو عمل کنند".(بحارالانوار،ج100، ص223، به نقل از علل الشرائع، ص 513 و امالی صدوق، ص 206.)

 
امام صادق(ع) از پدرش نقل کرد: "هر که زنی می‌گیرد باید گرامی اش بدارد، پس همانا همسر هر کدام از شما لعبتی است،‌هر که گرفت نباید او را ضایع گرداند".( بحارالانوار،ج100، ص223، به نقل از علل الشرائع، ص 513 و امالی صدوق، ص 224 )

اهمّیت و ضرورت این حق و لزوم برآوردن این نیاز پوشیده نیست. این نیاز در صورتی که برآورده نشود و با گستاخی برخی زنان روبرو گردد، ممکن است با خشونت‌های فراوانی روبرو شود، زیرا که نوعاً و به طور طبیعی قدرت مرد بیشتر است. حال قرآن کریم دایره آن را محدود کرده و از هر گونه زیاده‌روی برای اِعمال خواست شوهر (بویژه با توجه به مفهوم این ضرب) مانع گردیده است و برای آن شیوة قانونی (مراحل و اندازه) معیّن کرده است، تا به زیاده‌روی‌های ظالمانه‌ای نینجامد. بنابر این ضرب در صورتی است که خلافی صورت گرفته باشد و آن هم خلاف در روابط ویژه شوهری است.

موضوع دیگری که در خور ژرفنگری است، چگونگی"ضرب" است. حدود و کیفیت ضرب در احادیث و تفاسیر مشخص شده است و چنین گفته‌اند که منظور زدن بسیار نرمی است که هیچ گونه اثری بر جای نگذارد.(( مجمع البیان، ج 3، ص 44.)) برای تبیین بیشتر حدود آن و جلوگیری از هر گونه زیاده‌روی، امام صادق(ع) آن را به زدن با مسواک تفسیر فرمود:
"... إنّه الضرب بالسواک(( مجمع البیان، ج 3، ص 44.))؛ منظور از زدن در آیه، زدن با مسواک است".

و این براستی نوعی اعلان تنفر و مخالفت اخلاقی است، نه تنبیه بدنی.

نیز باید توجه داشت که همین مقدار برخورد، باید پس از دو مرحلة اخلاقی و تربیتی انجام گیرد. این دو مرحله در متن آیه تبیین گشته است:
1ـ فعظوهنّ: به آنها پند دهید.
2ـ واهجروهنّ فی المضاجع: از خوابگاهشان دوری کنید.

دوری از خوابگاه نیز که ممکن بود به زیاد‌روی‌ بینجامند و به دوری‌ دراز مدت بکشد، به حدّاقل آن، تفسیر شده است که از خشونت برخی جدایی‌ها و بی‌اعتنایی‌ها مانع گردد.
امام باقر(ع) فرمود: "یحوّل ظهره إلیها(( مجمع البیان، ج 3، ص 44.))؛ پشت به زن بخوابد" نه دوری زیاد و یا به اطاقی دیگر رفتن و یا ترک خانه و... 

پس در دوری از خوابگاه زنان نیز از هر گونه خشونت و زیاده‌روی منع گردیده است.

بنابر این طبق منطق عقل و شرع، اگر زنان از ابتدایی‌ترین و ضروری‌ترین حق میان خود و شوهرانشان سرباز زدند، (یعنی نشوز) نخست با دو واکنش اخلاقی و آموزشی روبرو می‌گردند و سپس با مرحله‌ای تنبیهی، با همان مقدار و در چارچوب معینی که امام صادق(ع) مشخص کردند، با زن برخورد می‌شود و نه بیشتر.

این نکته نیز قابل دقت است که برخی فقیهان مطرح کردند که اطاعت زن از شوهر، تنها در مورد همان رابطة ویژه است و حتی اگر لذتجویی‌های دیگر در شرع مجاز شمرده شده باشد اطاعت در آنها لازم نیست؛ زیرا دلیلی نداریم که تن دادن زن به همة انواع لذتجویی‌ها واجب باشد، تا تن ندادن به برخی از آنها "نشوز" شمرده شود.( آیت الله سیّد محسن حکیم(ره)، مستمسک العروة الوثقی، ج 14، ص 64.)

اصل تمکین و نشوز در مسائل زناشویی که موضوعی ثابت است، نیز باید با خشونت و زیان‌رسانی همراه نباشد و با اصل "لا ضرر" سنجیده شود که برآوردن خواستة مرد توسط زن، موجب ضرر و زیانی به زن نباشد.

منابع : + و + و +